KIRGIZ ROMANINDA İDEOLOJİK TİPLER (1936 – 1991)
Kırgız Romanında İdeolojik Tipler (1936-1991)
Ayşe ŞENER
Tipler hegemonyanın istediği bilgiyi ve yazarın/merkezin sesini okura taşıyan roman kişileridir. Özünde bireyin anlatısı olan roman, bazen okura kurmaca bir dünyayı sunmak yerine okuru bilinçlendirme ve dönüştürme amacı taşır ve romanlarda bu amaca yönelik fikirleri temsil eden tipler belirir. Kırgız edebiyatında 1936’da ilk örneği verilen roman, edebiyatın parti güdümünde olduğu bir dönemde ideolojik söylemin öne çıktığı, kurgunun içeriğin geri planında kaldığı bir tür olarak görünüm kazanır. Bu yıllarda toplum mühendisliğini üstlenen yazarların elinde roman yeni bir inşa alanı hâline dönüşmüş ve bu eserlerdeki tipler toplumsallığı ve ideolojikliği ile ön plana çıkmıştır. Sovyet dönemi Kırgız romancılarının pek çoğunun bu tahakküme boyun eğerek merkezin ideolojisini yansıtan tipler yaratmasının yanı sıra bazı yazarlar rejimin güdümüne rağmen kişi yaratımında kendi sesini açığa çıkarmıştır. Bu kitap, bahsedilen noktalardan hareketle 1936-1991 yılları arasındaki Kırgız romanını yazar, kahraman ve merkezî otorite bağlamında değerlendirmektedir. Eserlere hâkim olan ideolojik hegemonyanın ışığında roman kişilerini dönüştürü-kurucu tipler ve karşıt tipler olarak iki ana eksende ele almaktadır.
Türk dünyasında edebiyat, hayattan etkilendiği kadar edebiyat da hayatı etkilemiştir. Bu yönüyle Kırgız edebiyatı da canlı ve gelişmeye devam eden genç bir edebiyattır. Nitekim Türk halklarının birbirini tanıma ve anlama biçimi olarak edebiyatın rolü büyüktür. Alanda yapılacak her yeni çalışma Türk dünyasının entegrasyonuna önemli katkılar sağlamaktadır. Bu yönüyle Türk edebiyatı kavramı, yapılan ve yapılacak yeni çalışmalarla bütüncül bakış açısıyla hakiki anlamına kavuşacaktır. Edebiyat biliminin temel araştırma metotlarının, eleştirel okumaların Türk dünyası edebiyatlarına uygulanması bu entegrasyonun en önemli sağlayıcısıdır. Dolayısıyla bu kitabın Türk dünyası edebiyatı araştırmalarına başka bir soluk getireceği ve yapılacak olan yeni çalışmalara ışık tutacağı umulmaktadır.
